وظیفه نخست سیستم ایمنی در محافظت از بدن، جلوگیری از ورود میکروبها و سلول های بیگانه به بدن می باشد. این وظیفه به کمک سدهای مختلف دفاعی بدن انجام می پذیرد. در اینجا به مهم ترین این سدهای دفاعی اشاره می کنیم.
سد دفاعی پوست: لایه خارجی پوست موسوم به اپیدرم (Epiderma) از سلولهای به هم فشرده ای تشکیل شده است که حتی اجازه عبور به کوچکترین باکتری ها و ویروس ها را نمی دهد. این بافت متراکم مانند یک سد جلوی ورود کلیه عوامل بیماری زا و مواد مضر را به بدن می گیرد و تنها ملکول های بسیار کوچک مانند آب و گازهای ساده می توانند از آن عبور کنند. از این رو تا زمانی که این لایه آسیب نبیند، امکان ورود عوامل بیماری زا به بدن وجود ندارد. این موضوع اهمیت حفظ سلامت پوست و مراقبت از زخم ها و آسیب های پوستی را به ما یادآور می شود.
سد دفاعی مخاطی: دستگاه گوارش ما به دلیل ورود غذا و مایعات و دستگاه تنفس به علت ورود هوا، در مواجهه با باکتریها، ویروسها و قارچ ها قرار دارند. برای جلوگیری از این موضوع، سیستم دفاعی بدن ما تکامل یافته است. مخاط پوشاننده دستگاه گوارش و تنفس از بافتی متراکم تشکیل شده اند که اجازه عبور عوامل بیماری زا را به داخل خون نمی دهند. این مخاط همچنین ماده خاصی به نام موکوس (Mucous) ترشح می کنند که خاصیت چسبندگی دارد، میکروبها را به دام می اندازد و جلوی حرکت آزادانه آنها را می گیرد. در داخل موکوس آنزیمی به نام Lysozyme وجود دارد که می تواند باعث تجزیه دیواره خارجی باکتریها و متلاشی شدن آنها شود. پس باکتریها ابتدا به علت خاصیت چسبندگی موکوس به آن می چسبند و سپس به کمک Lysozyme دیواره خارجی آنها متلاشی می شود و از بین می روند. در داخل بزاق دهان نیز Lysozyme وجود دارد. همچنین دستگاه تناسلی خانم ها دارای سد دفاعی مخاطی است و مخاط آن موکوس ترشح می نمایند.
سد دفاعی در محافظت از چشم: اولین سد دفاعی چشمها، پلک و مژه ها هستند که جلوی ورود گرد و خاک را می گیرند. ترشح مداوم اشک نیز سطح قرنیه چشم را به طور مداوم شستشو می دهد و ذرات و میکروبها را از روی آن پاک می نماید. داخل اشک آنزیم Lysozyme وجود دارد که با روشی که قبلا ذکر شد، باعث از بین رفتن باکتریها می گردد. اشک از گوشه چشم وارد بینی می شود و باقیمانده میکروب های موجود در اشک توسط سیستم دفاعی داخل بینی از بین می روند.
سد دفاعی بینی: موهای داخل بینی به کمک موکوسی که از مخاط آن ترشح می شود، جلوی ورود گرد و غبار و میکروبها را به داخل بینی می گیرند. راه های هوایی داخل بینی پیچ در پیچ هستند تا با ایجاد حالت چرخشی، به دام افتادن ذرات را تسهیل نمایند. در راههای هوایی داخل برونش ها موهای کوتاهی به نام مژک وجود دارند که پیاپی در حال حرکت به سمت بالا و خارج از راههای تنفسی هستند. میکروبها ابتدا به موکوس ترشح شده توسط مخاط می چسبند و سپس با حرکت مژکهای تنفسی به سمت خارج از دستگاه تنفس هدایت می شوند. موکوس ایجاد شده در دستگاه تنفس سپس وارد مری و معده می شود و میکروب های موجود در آن توسط اسید معده از بین می روند. اسید معده همچنین از سدهای مهم دفاعی در برابر میکروب های موجود در غذا می باشد.
از این مطالب می توان نتیجه گرفت که تقویت سیستم ایمنی بدن، مهم ترین استراتژی در پیشگیری از بیماریهاست و همه نیاز دارند که به این موضوع توجه نمایند.
دکتر فرزاد فهیم تاش